This dictionary is an improved version over the print version (expanded, errors corrected, new features continually being added) published by Asian Educational Services, New Delhi in 2002.
You are welcome to add. BUT PLEASE DO NOT DELETE entries until you are absolutely, positively SURE a mistake has been made and needs to be corrected.
PLEASE do not delete entries or their meanings simply because you personally did not agree with the meaning given there. Thanks
American spelling is used throughout.
There is no clearly established, standardized alphabetical order in Telugu. The justification for the scheme used here would be too long for discussion here.
16 March 2016.
నిర్వచనములు
ఆసక్తికర చిత్రములు
Part 1: నం - naM
నంగనాచి, naMganAci
-n.
--sly person; a smart person who gives the appearance of being naive;
--named after a lady who purportedly lived in Kanchi long long ago;
-- (ety.) నంగి = a person who speaks or utters through the nose; నాచు = a thief; నమ్మకము పుట్టించి ద్రోహము చేయఁబోవువారు నంగినంగిగా మాటలాడుచు నక్క వినయము చూపెదరు. అట్ల నక్కవినయము చూపు మోసగానికి ’నంగినాచు’ అని పేరు;
-- (ety.) నంగై అంటే అమాయకురాలైన చిన్న పాప. నాచ్చి అంటే నాయకురాలు. అమాయకురాలయిన చిన్న పాపగా కనిపించే నాతి, చతురురాలు - తిరుమల రామచంద్ర;
నంజనేలలు, naMjanElalu
-n.
--dry lands; land with no irrigation;
--మెరక నేలలు;
నంగి, naMgi
- n.
--a person who speaks or utters through the nose;
నంది, naMdi
-n.
-- (1) the sacred bull, mount of Lord Shiva;
-- (2) [bot.] Cedrela tuna;
నందివర్ధనం, naMdivardhanaM
-n.
--Rose Bay; [bot.] Tabernaemoutana coronaria; Nerium coronarium;
-- see also గోవర్ధనం; గరుడవర్ధనం;
నందోరాజా భవిష్యతి, naMdOrAjA bhavishyati
- ph.
-- a saying to express an optimistic outlook;
-- "భవిష్యత్‌లో ఏం జరుగుతుందో మనం ఊహించలేం" అనే అర్థంలో ఈ జాతీయాన్ని వాడుతుంటారు. ఆశావాద దృక్పథం మంచిదనీ, ఆశావాద దృక్పథం వల్ల విజయం, ఆనందం కలుగుతాయని ఆధునిక మనస్తత్వ శాస్త్రవేత్తలు చెబుతున్నారు. ఆశావాదాన్ని సూచించడానికి మనవాళ్ళు నందోరాజా భవిష్యతి అంటారు; దీని వెనక ఒక కథ ఉంది. వేశ్యా వణిగ్వినాశోవా\ దేశకాల గతోపివా\ఉత్తుంగ భుజ నాశోవా\
నందో రాజా భవిష్యతి\\ అన్న శ్లోకంలో ఇది చివరి పాదం;
నంబరు, naMbaru
-n.
--number;
Part 2: న - Na
నకనక, nakanaka
-adj.
--onomatopoeia for hunger;
నకలు, nakalu
-n.
--copy;
--(ant.) అసలు = original;
నక్క, nakka
-n.
-- (1) fox; the Indian fox; (lit.) the one that lurks; [bio.] Vulpes bengalensis; (2) tiger;
-- (rel.) గుంటనక్క = jackal; [bio.] Canis aureus;
-- నక్క తోక తొక్కడం = stepping on a tiger's tail; an expression to indicate luck because one has to be lucky to survive after stepping on a tiger's tail;
నక్కదోస, nakkadOsa
-n.
--a short yellow cucumber; [bot.] Bryonia callosa,
నక్కరేను, nakkarEnu
-n.
--Monkey jack; [bot.] Artocarpus lacoocha of the Moraceae family;
-- a valuable tropical tree species native to India and used for fruit, furniture, timber, and feed
నక్తాలు, naktAlu
-n.
--the religious practice, among devotees of Shiva, of fasting all through daytime and eating one meal at night;
నక్సలైటు, naksalaiTu
-n.
--any person who believes in the philosophy behind the peasant uprising at Naxalbari village in Darjeeling district of West Bengal, India and hopes to bring about social and economic equality for exploited populations through the barrel of a gun;
నక్షత్రం, nakShatraM
-n.
--(1) star; a single isolated star; there are about 5400 stars visible to the naked eye of a sharp-eyed individual on a dark night; (lit.) one that does not get exhausted;
--(2) lunar asterism; lunar mansion; a small group of visible stars in the background sky through which the Moon appears to move as seen from Earth; there are 27 such lunar asterisms, each occupying about 360/27 = 13.3 arc degrees of the lunar ecliptic; as the region of the sky occupying 13.3 arc degrees may contain many visible stars, the Hindu calendar names each asterism by the name of the most prominent star, the Yoga tara, of that group; some lunar asterisms may contain only one such star (చిత్ర) while others may contain as many as six (కృత్తిక) or more;
---జన్మనక్షత్రం = జన్మరాశి = asterism at birth; the position of the moon at the time of birth; పుట్టిన సమయంలో క్షితిజం (Horizon) వద్ద ఉదయిస్తున్న రాశిని, లేక ఉన్న రాశిని జన్మ లగ్నం అంటారు. ఒకొక్క రాశి, క్షితిజాన్ని దాటడానికి ఉజ్జాయింపున 2 గంటలు తీసుకుంటుంది.
---నామనక్షత్రం = asterism derived from the first letter of the given name; this is a trick to derive the asterism at birth if the data at the time of birth are missing;
నక్షత్ర, nakshatra
-adj.
--stellar; astral;
నక్షత్రదినం, nakShatradinaM
-n.
--sidereal day; about 23 hours, 56 minutes;
నగ్న, nagna
--adj.
--(1) naked; nude; bare;
--(2) without any embellishments;
---నగ్నసత్యం = bare facts; facts without embellishments.
---నగ్నసౌందర్యం = bare beauty; used to refer to the beauty of a nude woman.
నడవడిక, naDavaDika
-n.
--behavior; character; moral character;
నడిరేయి, naDirEyi
-n.
--midnight;
నడ్డి, naDDi
-n.
--back; lower back; small of the back;
నడు, naDu
-inter.
--walk!; keep moving!; go ahead!;
నడుపు, naDupu
-v. t.
--drive; operate;
నడమంత్రపు, naDamaMtrapu
-adj.
--unexpected; in between; interstitial;
--- నడమంత్రపు సిరి = windfall wealth; wealth that came unexpectedly; wealth that came in between (that is, not inherited, not earned);
నత్రజని, natrajani
-n.
--[chem.] nitrogen; one of the elemental gases with symbol N and atomic number 7;Nitrogen is an inert gas — meaning it doesn't chemically react with other gases — and it isn't toxic. But breathing pure nitrogen is deadly. That's because the gas displaces oxygen in the lungs. Unconsciousness can occur within one or two breaths;
నప్పు, nappu
-v. i.
--suit; match;
---ఈ రంగు నీకు నప్పుతుంది = this color suits you.
-v. t.
--move in a board game;
---నప్పేవా? = did you move your pawn?
నరమేధం, naramEdhaM
-n.
--(1) genocide; (2) human sacrifice;
నరవానరగణం, naravAnaragaNaM
-n.
--primates; Biological order that includes monkeys, apes, and humans. Compared to other mammals, they have large brains and depth perception.
నర్తనం, nartanaM
-n.
--dance;
నర్తన శాల, nartanaSAla
-n.
--dance hall;
నర్తకి, nartaki
-n. f.
--dancer;
నర్మగర్భం, narmagarbhaM
- adj.
-- subtle; pregnant with meaning;
-- లౌకికార్థంలో నర్మగర్భంగా మాట్లాట్టం అంటే - మనసులో ఉన్నదాన్ని సూటిగా కాకుండా మరోరకంగా అర్థమయ్యేట్టు ఎదుటి వాళ్ళకు చెప్పటం; నిగూఢమైన అర్థముతో నిండినది; అవమానపరచే దృష్టి లేకుండా చమత్కారంగా నవ్వు వచ్చేట్టు మాట్లాడడం నర్మ గర్భ సంభాషణం; నర్మం అంటే పరిహాసము, వినోదము, సంతోషము అని అర్ధాలు;
-- see also మర్మగర్భం;
నరుడు, naruDu
-n.
--human being; Homo Sapiens;
నలక, nalaka
-n.
--speck; particle;
---కంట్లో నలక = speck in the eye.
నలత, nalaTa
-n.
--unwell; ill; mildly sick;
నల్ల అడవి ఆముదం, nalla aDavi AmudaM
- n.
-- Bronze-leaved physic nut.; [bot.] Jatropha gossypifolia L. of the Euphorbiaceae family;
నల్లజీడి చెట్టు, nallajIDi ceTTu
-n.
--marking nut tree; [bot.] Semecarpus anacardium;
-- called marking nut because of the indelible black mark it can make on clothing; Indian washermen use this to identify clothes; its medicinal uses include treatment of skin diseases;
-- సిమిడిపళ్లు చిన్న జీడిమామిడి పళ్ళలా ఉంటాయి. తినడానికి తియ్యగా రుచిగా ఉంటాయి;
-- సిమిడిపిక్క / సిమిడిపండు; [Sans.] భల్లాటకం.
నల్లతుమ్మ, nallatumma
-n.
--[bot.] acacia arabica; a large thorny tree, up to 14 meters high;
నల్లని, nallani
-adj.
--black;
నల్లపూస, nallapUsa
-n.
--small black bead;
నల్లపూసలు, nallapUsalu
-n.
--(1) black beads;
--(2) a sacred necklace, made of blck beeds, worn by women as a mark of wedded life;
నల్లబుడ్దకాసి, nallabuDDakAAsi,
- n.
--Black nightshade; [bot.] Solanum nigrum L. Solanaceae;
నల్లమందు, nallamaMdu
-n.
--opium; an addictive drug made from opium poppies; Lachryma papaveris is dried latex obtained from the seed capsules of the opium poppy, Papaver somniferum; (lit.) the black medicine; the seeds of this plant (గసగసాలు), are used in Indian cooking; Opium is the raw material for morphine;
నల్లికళ్లపాము, nallikaLLapAmu
-n.
--newt; skink;
-- బిందిపాము; రక్తపుచ్చం; ఇది చిన్న పాములా కనిపించే బల్లి; రక్తపుచ్చం అంటే ఎర్రని తోక గలది అని అర్థం; బిందిపాము గాఢమైన ఆకుపచ్చ, నలుపు రంగులలో మధ్య నిలువు లేత రంగు చారలతో మెరుస్తూ ఎరుపు తోకను కలిగివుంటుంది. కొన్ని మొత్తం ఒకే రంగులో కూడా వుంటాయి. దీనికి రెండు జతల కాళ్లు తల వెనుక, తోక ముందు భాగంలో వుంటాయి. చిన్న చిన్న కీటకాలు వీటి ఆహారం;
నలు, nalu
-adj.
--four;
నలుగు, nalugu
-n.
--(1) the ceremonial oil bath given to bride and groom before a wedding;
--(2) oil bath, in general;
-v. i.
--to get crushed; to get squeezed in between;
నలుగురు, naluguru
-n.
--four people; few people;
---నలుగురితో మాట్లాడేవా? = did you discuss with a few people?
నలుచదరం, nalucadaraM
-n.
--square;
నలుపు, nalupu
-n.
--black; ebon; dark;
-v. t.
--to squeeze between the fingers with a grinding motion;
నలుసు, nalusu
-n.
--(1) speck; small particle;
--(2) infant; baby;
నల్లేరు, nallEru
-n.
--vitis; yellow vera; [bot.] Vitis quadrangularis;
-- [Sans.] వజ్రవల్లీ; చతుర్థార; అస్థి సంధాన;
---నల్లేరు మీద బండి నడక = [idiom] cake-walk; a piece of cake; something that is easy and comfortable to do.
నవ, nava
-adj.
--new; fresh; modern;
-pref.
--neo-;
-n.
--nine;
నవకల్పన, navakalpana
-n.
--innovation;
నవజని, navajani
-n.
--ammonia; hydrogen nitride; Nitrosil; (ety.) one that came out of నవాసారం; NH3
నవజాత, navajAta
-adj.
--newly born; nascent;
నవటాకు, navaTAku
-n.
--a pre-metric weight measure equal to one-eigth part of a seer or 10 tolas;
నవనవోన్మేషశాలిత్వం, navanavOnmEshaShaalitvaM
- n.
-- retelling an established story in. anew way;
-- పాత విషయాలే అయినప్పటికీ, వాటిని స్వంత పద్ధతిలో చెప్పడాన్ని నవనవోన్మేషశాలిత్వం అంటారు. అదే నైపుణ్యము లేదా ప్రజ్ఞ;
నవయు, navayu
-v. i.
--emaciate; wane;
నవరంగ్ పిట్ట, navaraMg piTTa
- n.
-- [bio.] Pitta brachyura;
-- ఈ పక్షి భారత ఉపఖండం అంతటా కనిపిస్తుంది. గడ్డి, పొదలు పెరిగేచోట, హిమాలయ పర్వతాల్లోని దట్టమయిన సతత హరితారణ్యాలలోనూ సంచరిస్తాయి. ఇవి ఒక ప్రాంతానికి పరిమితమయి (teritorial) ఉంటాయి. ఇవి చాలా సిగ్గరి పిట్టలు. ఆకులమధ్య, కొమ్మలమధ్య ఉండి కనపడవు. ఆడ, మగ పిట్టల తల పైభాగం crimson రంగులో ఉంటుంది.
నవరత్నాలు, navaratnAlu
-n.
--the nine gems, namely lapis-lazuli or cat's eye (వైడూర్యం), coral (పగడం, ప్రవాళం), diamond (వజ్రం), emerald (మరకతం, పచ్చ), onyx (పుష్యరాగం?), pearl (ముత్యం, మౌక్తికం), ruby (పద్మరాగం, మాణిక్యం, కెంపు), sapphire (నీలం), and topaz (గోమేధికం); there are really more than nine precious and semi-precious stones;
నవనీతం, navanItaM
-n.
--(1) butter;
--(2) a suspension of oil in water obtained by shaking them together;
నవమి, navami
-n.
--the ninth day of the lunar half-month;
నవల, navala
-n.
--novel; kind of prose writing with a plot;
నవలకంద, navalakaMda
-n.
--knul koal; నూల్‌కోలు;
నవలిక, navalika
-n.
--novella; novelette; a short novel;
నవశిలా యుగం, navaSilA yugaM
-ph.
--[geol.] Neolithic age; కొత్త రాతి యుగం; నవశిలా యుగం;
నవశీర్షం, navaSIrshaM
-n.
--[biochem.] amine end of an amino acid; the other end is acid end or ఆమ్లశీర్షం;
నవ్యతార, navyatAra
-n.
--nova; a type of star that suddenly increases its light output and then fades away to its former status;
నవాంశ, navAMSa
-n.
--(1) amine group;
--(2) one-ninth of "Raasi" or Lagna of Indian astrology;
నవారు, navAru
-n.
--cotton tape; cotton tape woven around the frame of a cot to create a "box spring" on which bedding is unrolled to create a bed;
నవాసారం, navAsAraM
-n.
--ammonium chloride; sol ammoniac; NH4Cl; (lit.) the new alkali; same as నవక్షారం;
నవామ్లం, navAmlaM
-n.
--amino acid; (ety.) the word "amino" was derived from ammonia when people believed that the amines are derived from ammonia. The Telugu word for ammonia is నవాసారం; This is one possible explanation for the root నవ in నవామ్లం. Also the word నవామ్లం connotes the meaning "new acid" and indeed amino acids are relatively new; there are some 20 amino acids that make-up the protin molecules;
నవీన, navIna
-adj.
--new;
నవుకరీ, navukarI
-n.
--servitude; employment;
నవుకరు, navukaru
-n.
--servant;
నవ్వు, navvu
-n.
--laugh;
---చిరునవ్వు = smile.
నవేను, navEnu
-n.
--[chem.] nonane; a hydrocarbon with nine carbon atoms;C9H20;
నష్టం, nashTaM
-n.
--loss; (ant.) లాభం;
నష్టపరిహారం, nashTaparihAraM
-n.
--compensation for a loss;
నస, nasa
-n.
--itch; annoyance;
నసపెట్టు, nasapettu
-v. t.
--bother; bug; annoy; irritate;
నస్యం, nasyaM
-n.
--(1) snuff; tobacco powder;
--(2) inhalant; any powder or fluid prescribed by a doctor for inhalation through the nose;
నసాళం, nasALaM
-n.
--center of the nervous system; deep inside the head;
నసీబు, nasIbu
-n.
--destiny; fate;
నసుగు, nasugu
-v. i.
--grumble; murmur; mutter; dither; hesitate;
న్యర్భుదము, nyarbhudaMu
-n.
--one followed by 11 zeros in the traditional Indian method of counting;
నా - nA
నాంది, nAMdi
-n.
--prelude; opening statement;
నా, nA
-pos. pron.
--my; genitive of నేను;
నాకము, nAkamu
-n.
--heaven; paradise;
నాక్షత్ర, nAkshatra
-adj.
--sidereal; astral;
నాక్షత్ర మాసం, nAkshatra mAsaM
-n.
--sidereal month, approximately equal to 27.3 days; (def.) the time it takes for the Moon to start its journey from one star (as seen from the Earth) and return back to the same star; see also చాంద్రమాసం;
నాక్షత్ర సంవత్సరం, nAkshatra saMvatsaraM
-n.
--sidereal year; 365 days 6 hours 9 minutes 10 seconds; the time taken by the Sun to return to the same place in its annual apparent journey against the background of the stars;
నాగమణి, naagamaNi
- n.
-- Viper's stone;
-- పామురాయి; పాము ముత్యం; పాము యొక్క ఉపయోగించబడని విషం కొంతకాలానికి ఇలా రాయిగా మారుతుంది; ఇది విలువైన రాయీ కాదు, ముత్యం అంతకన్నా కాదు. దీనితో ఎవరిని వశపరుచుకోవటమూ సాధ్యం కాదు, విషానికి విరుగుడూ కాదు.
నాగ ముత్తువ పులగము, nAga muttuva pulagamu
- n.
-- [bot.] Sida spinosa of the Malvaceae family; Sida alba;
--జిబిలిక మొక్క; నిత్యమల్లె జాతి మొక్క ఇది; దీని ఆకుల్ని బెల్లంతో కలిపి మెత్తగా నూరి, ఒక పల్చటి గుడ్డకు మందంగా పూసి విరిగిన చెయ్యి లేక కాలి ఎముకల మీద దానిని ఉంచి, వెదురు బద్దలతో గట్టిగా కట్టు కడతారు. విరిగిన ఎముకలు చాలా త్వరగా అతుక్కుంటాయి;
--[Sans.] నాగబలా;
నాగరాజు, naagaraaju
- n.
-- king cobra;
-- నాగుపాము విషం మనిషి నాడీమండలం మీద పని చేస్తుంది; కింగ్ కోబ్రా అస్సాం కొండల్లో, మైసూరు అడవుల్లో ఉంటుంది. ఇటీవల శ్రీకాకుళం ప్రాంతంలో కూడా కనిపించింది. అత్యంత విష సర్పం. పదడుగుల వరకు పొడవు. పెద్ద పడగ ఉండదు. చూడగానే నాగరాజు అని తెలిసిపోతుంది;
నాగలి, nAgali
-n.
--plow; (Br.) plough; (ety.) నాటడం కొరకు వాడే పనిముట్టు;
నాగవల్లి, nAgavalli
-n.
--(1) betel creeper;
--(2) part of a wedding celebration;
నాగవల్లీ దళం, nAgavallIdaLaM
-n.
--betel leaf;
నాగవాసం, nAgavAsaM
-n.
--(1) staple used for fastening;
--(2) ringer inside a bell;
నాగా, nAgA
-n.
--(1) nothing; cipher;
--(2) intermission; absence; absenteeism; showing up for work with interruptions;
నాగుపాము, nAgupAmu
-n.
--cobra; (rel.) రాజనాగు = king cobra;
-- నాగుపాము విషం మనిషి నాడీమండలం మీద పని చేస్తుంది; సాధారణంగా మన దేశం అన్ని ప్రాంతాల్లో కనిపిస్తుంది. పాములు వాళ్ళు ఆడిస్తారు. పడగ, పడగమీద సులోచనాల మాదిరి గుర్తు ఉంటుంది;
నాగేంద్రం, nAgEMdraM
-n.
--Nagendram; a fish of the Cyprinidae family; [bio.] Osteochilus thomassi;
నాగేంద్రుడు, nAgEMdruDu
-n.
--king of snakes;
నాచ్ పార్టీ, nAch pArTI
- n.
- a group dance performed by a clan of prostitutes with suggestive indecent language and gesture; such dances were common at weddings in the late nineteenth and early twentieth centuries in Andhra; (see also) భోగం మేళాలు, మేజువాణీ;
నాటకం, nATakaM
-n.
--(1) play; drama; Usually several acts and lasts 2 to 3 hours in duration;
--(2) pretense;
నాటకీకరించు, nATakIkariMchu
- v. i.
-- dramatize;
నాటకీకరణం, nATakIkaraNaM
- v. i.
-- dramatization;
నాట్యం, nATyaM
-n.
--dance;
నాటిక, nATika
-n.
--small play; one-act play; Usually lasts about 30 to 45 minutes;
నాటు, nATu
-adj.
--native, unrefined; locally produced; country; rural; sometimes used in a sense to imply that native stuff is inferior to imported;
---నాటు సరుకు = native stuff.
---నాటు సారా = home-brewed (possibly bad) liquor.
---నాటు వైద్యం = unsophisticated medical treatment.
---నాటు పడవ = country boat.
-n.
--dent; cut; notch;
-v. t.
--plant;
నాటు పెట్టు, nATu peTTu
-v.t.
--notch; cut a notch;
నాడి, nADi
-v.t.
--(1) pulse; heartbeat felt at the wrist;
--(2) nerve; one of the 72,000 astral nerves in the body, according to Yoga;
నాడిక, nADika
-v.t.
--a duration of time equal to 24 minutes;
నాడీవలయం, nADIvalayaM
-n.
--celestial equator; the great circle on the celestial sphere halfway between the celestial poles;
నాడీ వ్యవస్థ, nADI vyavastha
-n.
--nervous system; the domain of the nerves;
---కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ = central nervous system.
నాడు, nADu
-n.
--(1) day; time;
--(2) country; region;
---తాతలనాడు, = in grand parent's time; in the bygone days.
---ఈనాడు = today; this time.
---తమిళనాడు = Tamil country.
నాదం, nAdaM
-n.
--(1) a musical note; a special type of స్వరం;
--(2) [ling.] voiced sound;
నాది, nAdi
-pron.
--mine; belonging to me;
నానపాల, naanapaala
- n.
--
-- asthma plant; common spurge; sneeze weed; snake weed; [bot.] Euphorbia hirta of the Euphorbiaceae (castor, euphorbia, or spurge) family;
-- It is widely used in herbal medicine and can be grown for this purpose. One could also use it as a ground cover if desired.
నాను, nAnu
-n.
--a gold chain;
-v.i.
--soak; get soaked;
---వర్షంలో నానకు = do not soak in the rain.
---బటానీలు నానబెట్టేవా = did you soak the peas? (in water)
నానుడి, nAnuDi
-n.
--proverb;
నాన్చు, nAncu
-v. t.
--(1) soak;
--(2) procrastinate;
--(3) prolong;
నాపరాయి, nAparAyi
-n.
--a stone used for flooring;
నాభ్యంతరం, nAbhyaMtaraM
-n.
--focal length;
నాభి, nAbhi
-n.
--(1) navel; belly button;
--(2) focus;
--(3) hub of a wheel;
--(4) musk;
--(5) Indian Aconite; [bot.] Aconitum ferox of the Ranunculaceae family;
నాభినారింజ, nAbhinAriMja
-n.
--navel orange; a type of seedless orange with a navel;
నామం, nAmaM
-n.
--(1) name; title;
--(2) a linear marking worn on the forehead by a sect of Hindus;
నామకాగా, nAmakAgA
-adv.
--nominally; for name's sake;
నామకార్థం, nAmakArthaM
-adv.
--nominally;
నామబంధం, nAmabaMdhaM
-n.
--noun phrase;
నామర్దా, nAmardA
-n.
--bad reputation; bad reputation; for being timid;
నామవాచకం, nAmavAcakaM
-n.
--noun;
నామా, nAmA
-n.
--deed; document; written statement; letter;
---కరారునామా = warranty.
---రాజీనామా = letter of resignation. (lit.) deed of amicable settlement.
---వకాలతునామా = power of attorney.
---వీలునామా = will.
నాము, nAmu
- n.
-- (1) white pipe-clay; this is often used instead of chalk; this is also used as a face marker by Vaishnavaites;
-- సుద్ద;
-- (2) The new sprout springing from the stumps of millet or paddy; కోసిన వరికాడలనుండి మొలసివచ్చిన కొత్తకాడ, ఇది వెన్ను గూడ తీయును. ఇట్టి పొలమును నాపచేను అందురు;
నాయకి, nAyaki
-n. f.
--(1) leader;
--(2) heroine in a play or cinema;
-- "వరదాప్రియ రంగనాయకి- వాంఛిత ఫలదాయకి" లో రంగనాయకి, ఫలదాయకి అన్నవి రెండూ సంస్కృతంలో అసాధువులే. రంగనాయిక, ఫలదాయిక అని ఉండాలి.
నాయకుడు, nAyakuDu
-n. m.
--(1) leader;
--(2) hero in a play or cinema;
నాయకురాలు, nAyakurAlu
-n. f.
--(1) leader; see aslo నాయికా;
--(2) heroine in a play or cinema;
నాయన, nAyana
-n.
--(1) father; dad;
--(2) an endearing term while addressing children;
నాయనమ్మ, nAyanamma
-n. f.
--paternal grandmother;
నాయి, nAyi
-n.
--(1) dog;
--(2) barber;
నాయికా, nAyikA
- n. f.
-- heroine; leader; lead actress;
-- "వరదాప్రియ రంగనాయకి- వాంఛిత ఫలదాయకి" లో రంగనాయకి, ఫలదాయకి అన్నవి రెండూ సంస్కృతంలో అసాధువులే. రంగనాయిక, ఫలదాయిక అని ఉండాలి.
నార, nAra
-n.
--fiber; fibrous bark; fiber of flax plant;
-- నార ప్రపంచంలోని పురాతన బట్టలలో ఒకటి;
నారు, nAru
-n.
--(1) sprouts; germinated seed;
--(2) malt;
--(3) saplings; seedlings;
---బంతినారు = marigold seedlings.
---వంగనారు = eggplant seedlings.
---నారు పోసిన వాడు నీరు పొయ్యక మానడు = the one who planted the sprouts will surely supply the water too; a metaphorical expression used to indicate that God who created us will surely take care of our sustenance too.
నికెలు, nikelu
-n.
--nickel; the chemical element with the symbol Ni;
నికెలుగుండ, nikeluguMDa
-n.
--nickel black;
నికేతనము, nikEtanamu
-n.
--home; abode;
నిక్షిప్త, nikshipta
-adj.
--hidden; stored;
నిక్షేపం, nikshEpaM
-n.
--(1) wealth; (lit.) one that is securely hidden; one that is conserved;
--(2) deposit, as in mineral deposit;
--(3) conservation;
నిక్షేపించు, nikshEpiMcu
-v.t.
--hide; conserve;
నిగనిగ, niganiga
-adj.
--onomatopoeia for something shiny or bright;
నిమిత్తమాత్రుడు, nimittamAtRDu
-n.
--causal agent; an instrument acting at the behest of someone else, usually God;
నిమిషం, nimishaM
-n.
--minute; sixty seconds; however, according to ancient time measurement system, this word was used to represent roughly 16/75 seconds;
నియంత, niyaMta
-n.
--dictator; controller;
నియంత్రణ, niyaMtraNa
-n.
--control;
---కుటుంబ నియంత్రణ = family control; family planning.
---నిగ్రహము లేనివారు కుటుంబ నియంత్రణ చెయ్యాలి = people who have no will power should practice family planning.
నియమనం, niyamanaM
- n.
-- appointment; an appointment to a position or job; arrangement;
నియమించు, niyamiMchu
- v. t.
-- appoint;
నియామకం, niyAmakaM
- n.
-- appointment; job posting; an appointment to a position or job;
నియోగులు, niyOgulu
- n.
-- a sub-sect among Brahmins;
-- రాజాస్థానాలలో నియోగం పొంది రాజోద్యోగులుగా వున్నవారు నియోగులు. వీరు ఆ తరువాత కాలాన సంస్థానాధీశులవద్ద ఉద్యోగాలలో ఉన్నవారు. ఇంతకు ముందుకాలం వరకూ గ్రామకరణీకం చేసినవారు.
నిరంకుశుడు, niraMkuSuDu
- n. m.
-- dictator;
-- మద గజం మావటి అంకుశానికి లొంగుతుంది. అంకుశం లేనివాడు నిరంకుశుడు. అంటే అతణ్ణి అదుపు చేసేవాడు ఎవడూ లేనివాడు. ఎవరి మాటను వినని పాలకుడు అనే అర్థం లో వాడు నిరంకుశుడు అంటాము.
నిర్ణయించు, nirNayiMcu
-v.i.
--establish; determine;
---క్రీస్తుశకం 499లో ఆర్యభట్టు నాక్షత్ర సంవత్సరం పొడవు 365.25868 రూజులు అని నిర్ణయించేడు = In 499 AD, Aryabhatta established that the sidereal year is 365.25868 days long!
నిర్వాణం, nirvANaM
-n.
-- cessation; blowing out; extinction of desire; extinguishing the false sense of being an individual; (ety.) nirva = to blow;
-- the Buddhist equivalent of Hindu మోక్షం;
నిర్వాత, nirvAta %e2t
-adj.
--airless; in the absence of air; anaerobic;
---నిర్వాత శ్వేదనం = destructive distillation.
నిర్దిష్టత, nirdishTata
-n.
--specificity; such and such;
నిర్మించు, nirmiMcu
-v.t.
--build; create; erect;
నిర్వికల్ప సమాధి, nirvikalpa samAdhi
-n.
--concentration of mind continuously for a period of 12 x 12 x 12 x 12 seconds = 5 hours 45 minutes 36 seconds (according to Yoga Sutra); see also సమాధి; ధారణ; ధ్యానం;
నిరుత్సాహకారిణి, nirutsAhakAriNi
-n.
--depressant; alcohol, sleeping pills, and tranquilizers are prime examples of depressants;
నిరుపయోగం, nirupayOgaM
-n.
--useless;
నిర్గుణ, nirguNa
- adj.
- without a quality; featureless; un-describable;
నిర్గుణ బ్రహ్మ, nirguNa brahma
- n.
- Ultimate Reality; Absolute Truth; The Supreme Universal Power that is beyond description, beyond understanding, beyond description; see also సగుణ బ్రహ్మ,
నీటిగడియారం, nITigaDiyAraM
-n.
--clepsydra; water clock; (def.) a pot that allows water to drip through a hole and uses the duration to empty the pot to measure time;
నీడస్తంభం, nIDastaMbhaM
-n.
--gnomon; a vertical pole the length of which gives an indication of the time of day; ancient astronomers used this device to establish a number of astronomical facts;
నీతి, nIti
-n.
--(1) moral;
--(2) morality; (ant.) అవినీతి;
నీతిమంతుడు, nItimaMtuDu
-n. m.
--a person of good moral character; (note) నీతివంతుడు, గుణమంతుడు are not correct spelling. The rule is "అ తరువాత వ, ఇ తరువాత మ"; శ్రద్ధావంతుడు is correct;
నీర్ తామర, nIr^ tAmara
- n.
-- [bot.] Monochoria hastata;
నీరసం, nIrasaM
-n.
--weakness; lassitude; weariness; lack of desire to be active;
నీరా, nIrA
-n.
--raw juice secreted from a cut on a palm tree; a fermented version of this becomes a potent drink;
నీర్కావి, nIrkaavi
- n.
-- the soft reddish tint of fine cloth after its newness has faded off;
-- నీర్కావి = నీరు + కావి; ప్రతిదినము తడుపుచుండుటచేత పట్టిన ఎఱుపువన్నె;
నీరు, nIru
-adj.
--slight; weak; soft;
---నీరెండ = soft sunshine.
-n.
--(1) water; (2) ashes; this is apt because water is an oxide (ashes) of Hydrogen;
నీరుకాకి, నీటికాకి, nIrukAki, nITikAki
-n.
--cormorant; a duck-like bird seen in Andhra Pradesh; [bio.] Corvus marinus;
నీరెండ, nIreMDa
-n.
--mild sunshine; esp. the morning or evening sun;
నీలం, nIlaM
-n.
--(1) sapphire; aquamarine; beryl; same as జలనీలం; నీలిపచ్చ;
--(2) blue color; There are many variations in blue such as "navy blue," "indigo blue," etc. To precisely describe colors, we use standard color codes. For example, Midnight Blue (#191970), Dark Purple (#871F78), and Navy Blue (#000080); Today, the color “indigo” refers to a blue-purple color that many people can't distinguish from blue or purple. Experts say that Newton only put indigo in the rainbow because he wanted seven colors, and indigo was an extremely valuable commodity at the time;
నీలకురిజి, neelakurinji
- న.
-- The blue flower; [Bot.] Strobilanthes kunthiana; This plant is found in the shola forests of the Western Ghats in Kerala, Karnataka, and Tamil Nadu of India. The purplish-blue flower blossoms only once in 12 years, and gave the Nilgiri Mountains range its name;
నీలగిరి తైలం, nIlagiri tailaM
- n.
-- Eucalyptus oil;
నీలమణి, nIlamaNi
-n.
--(1) sapphire; (ety.) from Sanskrit sani priya, dear to Saturn; a hard, transparent precious stone of deep-blue corundum; a blue or green silicate of aluminium and magnesium; Mg5Al12Si20;
--(2) amethyst;
నీలలోహితం, nIlalOhitaM
-n.
--violet;
నీలాంజనం, nIlAMjanaM
-n.
--antimony;
నీలాశ్యకాకం, nIlASyakAkaM
- n.
-- hooded crow; a crow with a black face and light-colored neck and stomach;
నురగ, nuraga
-n.
--foam; froth;
---సబ్బునురగ = lather; foam created by soap or detergent.
నులక, nulaka
-n.
--rough and thin coconut rope; (rel.) చేంతాడు;
నులి, nuli
-adj.
--twisted; tangled;
నులితీగ, nulitIga
-n.
--tendril;
నులిపురుగు, nulipurugu
-n.
--pinworm; nematode; small, thread-like worms in bowel and intestines; [bio.] Enterobius Vermicularis;Ascaris lumbricoides;
-- ఆడ జీవి పొడవు 20 నుండి 35 సెంటి మీటర్ల వరకు, మగ జీవి పొడవు 15నుండి 30 సెంటి మీటర్ల వరకు ఉంటుంది. కలుషితమైన మట్టి, నీళ్లు, ఆహరం, శుభ్రంగా కడగని కూరగాయలు, పండ్ల ద్వారా వీటి గుడ్లు మన శరీరంలోకి ప్రవేశిస్తాయి. రోజుకి 3000 నుండి 2,50,000 వరకు గుడ్లు పెడతాయి. అవి కొన్ని మలం ద్వారా బయటికి వస్తాయి; చికిత్స: అల్లోపతీ - ఆల్బండజోల్; ఆయుర్వేద - క్రిమిముద్గార్ రస్; హోమియో - Wormorid;
నెమలి పురి, nemali puri
-n.
--fanned tail feathers of a peacock;
నెమలినార, nemalinAra
-n.
--[bot.] Holoptelea integrifolia; Vitex Nogundo;
-- దీన్ని నెమలిచెట్టు, నెమలి అడుగు, నెమలి కన్ను, నెమలినార చెట్టు, దుందిలము, పింపిణి, అని రకరకాల పేర్లతో పిలుస్తారు. మనదేశంలో ఉష్ణమండల ప్రాంతాల్లో పెరుగుతాయి. చెట్టు ఏపుగా దాదాపు 30 అడుగుల ఎత్తు వరకు ఎదుగుతుంది. దీని కలప మృదువుగా వుండి ఇళ్లకు, ఇతర పనిముట్లకు పనికివస్తుంది. ఈ చెట్టు ఆకులు, వేళ్ళు, పట్ట వగయిరా ఆయర్వేద వైద్యంలో వాడుతారు. అనేక పశువుల జబ్బులకుఈ చెట్టు నుంచి తయారుచేసిన మందులు వాడుతారు.'దశమూలా' ఆయుర్వేద మందు దీని వేళ్లతోనే తయారుచేస్తారు. వాపులు తగ్గించడానికి, బెణుకులకు, దగ్గు ,ఆయాసం, అజీర్తి,కిడుపులో ఫుల్లు, తలనొప్పికి,చర్మవ్యాధులకు ఈ చెట్టు ఆకులు, వేళ్ళు, పట్టతో మందులు చేస్తారు.
నెమలిశిఖ, nemaliSikha
-n.
-- Ray fern; [bot.] Actiniopteris radiata;
నెమ్మది, nemmadi
-adj.
--(1) quiet; with ease; comfort;
--(2) healthy;
నెమ్మి, nemmi
-n.
--(1) love; affection;
--(2) Ujjain desmodium tree; [bot.] Dalbergia oojeinensis of the Fabaceae family;
నెయ్యము, neyyamu
-n.
--friendship;
నెయ్యి, neyyi
-n.
--ghee; clarified butter;
--శరీరానికి అత్యంత ఆవశ్యకమైన ఒమేగా-3, ఒమేగా-6 ఫాటీ యాసిడ్స్, ఏ, డి, ఇ మరియు కె విటమిన్లు నెయ్యిలో పుష్కలంగా ఉంటాయి. అంతేకాదు. స్వచ్ఛమైన నేతిలో కాంజుగేటెడ్ లినోలిక్ యాసిడ్ (CLA), ఏంటీ ఆక్సిడెంట్లు ఇతర ఖనిజాలు పుష్కలంగా ఉండే కారణంగా నేతి మిఠాయిలు ఆరోగ్యానికి మేలు చేకూరుస్తాయి. నెయ్యి అరుగుదలకు తోడ్పడడమే కాక దీర్ఘాయుష్షునూ, చురుకైన బుద్ధినీ, ధాతుపుష్టినీ కూడా ఇస్తుంది. శుద్ధమైన ఆవునెయ్యి కళ్ళకూ, చర్మానికి మేలు చేస్తుంది.
నెర, nera
-adj.
--great; excellent;
నెరజాణ, nerajANa
-n.
--very talented person;
నెరదాత, neradAta
-n.
--great philonthropher;
నెరవలి, neravali
-n.
--[music] improvised variation of a line in a song;
నెల, nela
-n.
--(1) month; lunar month; the duration of a moon's cycle;
--(2) month as defined in Western calendars;
--(3) moon;
--(4) menstruation; menses;
నెలకొన్న, nelakonna
- adj.
-- established; took root;
నెలతప్పు, nelatappu
-v. i.
--miss a period; become pregnant;
నెలవు, nelavu
-n.
--abode; place; home;
నెలరాజు, nelarAju
-n.
--moon; (lit.) king of the month;
నెలవంక, nelavaMka
-n.
--crescent of the moon; same as చంద్రరేఖ;
నేటి, nETi
-adj.
--today's; current;
---నేటి రాత్రి = tonight.
నేటుపట్టీ, nETupaTTI
-n.
--[comp.] truth table; resolution table; a tabulation used to define binary functions in computer science;
నేడు, nEDu
-n.
--today;
నేత, nEta
-n.
--(1) weave; the art of weaving; the quality of weaving;
--(2) controller; leader;
---చేనేత వస్త్రం = hand-woven fabric.
---కలినేత వస్త్రం = multi-colored fabric.
నేత్రం, nEtraM
-n.
--eye;
నేత్రనాడి, nEtranADi
-n.
--optic nerve;
నేతి, nEti
-adj.
--(1) made of ghee or clarified butter;
--(2) not this; న + ఇతి;
నేతి నేతి పద్ధతి, nEti nEti paddhati
-n.
--not this, not this method; trial and error method;
నేతిదొండ, nEtidoMDa
-n.
--[bot.] Bryonia umbellata;
-- ఈ కాయలనుండి తీసిన టింక్చర్ హోమియోపతీ వైద్యములో ఒక ముఖ్య ఔషధం; బ్రయోనియా అల్బా;
నేతిబీర, nEtibIra
-n.
-- sponge gourd; an edible vegetable; [bot.] Luffa cylindrica; Luffa pentandra; Luffa aegyptica;
-- [Sans.] ఘృతకోశాతకీ; దీర్ఘ పటోలికా (పొడుగు పొట్ల); 'ఘృతము' అంటే 'నెయ్యి'. ఆ కాయల యొక్క నునుపుదనం వల్ల వాటికి ఆ పేరు వచ్చింది;
నేతృత్వం, nEtRtvaM
-n.
--leadership;
నేను, nEnu
-pron.
--I;
నేనో, nEnO
-adj.
--pref. nano-; one-billionth;
నేనోమీటరు, nEnOmITaru
-n.
--nanometer; one-billionth of a meter;
నేపథ్యం, nEpathyaM
-n.
--background; behind the screen; behind the curtains;
నేపాళం, nEpALaM
-n.
--a medicinal plant; [bot.] Croton tiglium; Jatropha curcas of the Euphorbiaceae family;
-- (1) నేపాళం మొక్కల్ని మనదేశంలోకి పోర్చుగీసు వారు తెచ్చారు. విత్తనాల ద్వారా వ్యాప్తి కావడమే కాక ఈ మొక్కలు కొమ్మ పాతిపెట్టినా బతుకుతాయి. గుత్తులు గుత్తులుగా కాసే నేపాళం కాయలలో చిన్న ఆముదం గింజల వంటి విత్తనాలుంటాయి. ఈ గింజల నుంచి నూనె తీస్తారు. మలబద్ధకం ఉన్నవాళ్ళకి ఈ గింజలు విరేచనకారిగా పనిచేస్తాయి. మూడు నుంచి ఐదు గింజలను దోరగా వేయించి పొట్టు తీసి వాడుకోవాలి. మోతాదు ఎక్కువైతే కళ్ళు తిరగడం, వాంతి కావడం, కడుపులో మంటగా ఉండడం కూడా జరగవచ్చు. (2) ఈ గింజలని పామోలిన్ ఆయిల్ తో కలిపి నూరి ఎలుకల్ని చంపే మందుగా వాడతారు. ఈ విత్తనాల నుంచి తీసే నూనె ఆముదమంత చిక్కగా ఉండదు. గానుగ కాయల నుంచి తీసే నూనెలాగే ఈ నూనెను కూడా బయో డీజిల్ గా వాడతారు. ఇది లైట్ పెట్రోలియంలో తేలిగ్గా కలుస్తుంది. దీపపు నూనెగానూ ఇది పనికొస్తుంది. కందెన (lubricant)గానూ, సబ్బుల తయారీలోనూ ఈ నూనెను ఉపయోగిస్తారు. స్త్రీలకు గర్భస్రావం అయ్యేందుకు, సయాటికా, పక్షవాతం వంటి వ్యాధులకు ఔషధంగానూ ఈ నూనె పనిచేస్తుంది. ఈ మొక్క అన్ని భాగాలనుంచి ఒక జిగురు స్రవిస్తుంది. దీని పుల్లలతో పళ్ళు తోముకుంటే చిగుళ్ళు గట్టిగా తయారవుతాయి. కొన్ని ప్రాంతాలలో ఈ మొక్క లేత ఆకులను ఆకుకూరగా వండుకుంటారు. కీళ్ళ సవాయి, కుష్ఠు వంటి వ్యాధులకు ఈ మొక్క వేళ్ళ కషాయం పనిచేస్తుంది. ఈ మొక్కను అస్సామీ భాషలో 'బొంగాలీ భొతోరా' అంటారు.
నేమి, nEmi
-n.
--(1) pulley;
--(2) tire of a wheel;
--(3) the iron tire around a wooden wheel;
నేలఉసిరి, nElausiri
-n.
-- Kirineli; [bot.] Phyllanthus niruni; Phyllanthus amarus Schum. & Thonn. Euphorbiaceae;
-- [Sans.] భూమ్యామలకి;
-- ఒక ఔషధ మొక్క; దీనిలో కాడ యొక్క రంగును బట్టి ఎరుపు, తెలుపు అని రెండు రకాలు;
నేలతంగేడు, nElataMgEDu
-n.
-- Tanner's cassia; Tinnavelli Indian senna; [bot.] Cassia auriculata; Cassia angustifolia;Cassia obovata;
-- మాదిగ తంగేడు; చిన్నతంగేడు; [Sans.] ఆకుల్యం; స్వర్ణపత్రి; భూమిచారి; సునాముఖి;
-- (rel.) [bot.] Cassia senna is normally used as a purgative. So it is taken internally. It is an effective treatment for leprosy, leucoderma, and many other skin disorders. Also used in cases of typhoid, jaundice, dyspepsia, and anemia for an effective and speedy recovery;
నేలతామర, nElatAmara
-n.
--[bot.] Cassia alata; same as మెట్టతామర; [Sans.] నలపద్మిని;
నేలమాళిగ, nElamALiga
-n.
--basement; portion of a buiding that is below ground level;
నేలములక, nElamulaka
- n.
-- Kantakari; a thorny bush; [bot.] Solanum surattense Burm. of the Solanaceae family; Solanum xanthocarpum Schard.
--An Ayurvedic herb used to treat coughs, colds, asthma and such other respiratory diseases;
--[Sans.] కంటకారి;
నైమిత్తికం, naimittikaM
-n.
-- (1) causal; result flowing from a cause; produced by a cause; dependent on an external cause; (2) occasional; accidental;
నైరుతి, nairuti
-n.
--southeast;
నైరుతి రుతుపవనం, nairuti rutupavanaM
-n.
--southeast trade wind;
నైవేద్యం, naivEdyaM
-n.
--oblation; offering of food made to a deity;
