సామెతలు - న

భాషా సింగారం
సామెతలు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ-ఋ
ఎ ఏ ఒ ఓ అం అః
క ఖ గ-ఘ
చ-ఛ జ ఝ
ట ఠ డ-ఢ ణ
త థ ద ధ న
ప ఫ బ భ మ
య ర ల వ
శ-ష స-హ
ళ క్ష ఱ
జాతీయములు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ
ఋ ఎ, ఏ, ఐ ఒ, ఓ, ఔ
క, ఖ గ, ఘ చ, ఛ జ, ఝ
ట, ఠ డ, ఢ ణ
త, థ ద, ధ న
ప, ఫ బ, భ మ
య ర ల వ
శ ష స హ
ళ క్ష ఱ
ఆశ్చర్యార్థకాలు
నీతివాక్యాలు
పొడుపు కథలు

సామెతలు లేదా లోకోక్తులు (Proverbs) ప్రజల భాషలో మరల మరల వాడబడే వాక్యాలు. వీటిలో భాషా సౌందర్యం, అనుభవ సారం, నీతి సూచన, హాస్యం కలగలిపి ఉంటాయి. సామెతలు ఆ భాష మాట్లాడే ప్రజల సంస్కృతిని, సాంప్రదాయాలను ప్రతిబింబిస్తాయి. "సామెత లేని మాట ఆమెత లేని ఇల్లు" అంటారు. సామెతలకు ఏ ఒక్కరినీ రచయితగా చెప్పలేము. ప్రజలు తమ అనుభవాల్లోనుంచే సామెతలను పుట్టిస్తారు.

సామెతలు ప్రసంగానికి దీపాల్లాంటివి. అవి సంభాషణకు కాంతినిస్తాయి. సామెతలో ధ్వని ఉంటుంది. ప్రసంగోచితంగా ఒక సామెతను ప్రయోగిస్తే పాలల్లో పంచదార కలిపినట్లుంటుంది. సామెతలు సూత్రప్రాయంగా చిన్న వాక్యాలుగా ఉంటాయి. ఇవి ఒక జాతి నాగరికతను చెప్పకనే చెబుతుంటాయి. ఇవి పూర్వుల అనుభవ సారాన్ని తెలియజేసే అమృత గుళికలు ("ఆకలి రుచి ఎరుగదు. నిద్ర సుఖమెరుగదు"). పండితులకు, పామరులకూ పెట్టని భూషణాలు ("ఊరక రారు మహానుభావులు"). సామెతలు ఒక నీతిని సూచింపవచ్చును ("క్షేత్రమెరిగి విత్తనం వెయ్యాలి, పాత్రమెరిగి దానం చేయాలి"). ఒక అనుభవ సారాన్ని, భావమును స్ఫురింపజేయవచ్చును ("ఓడలు బళ్ళవుతాయి, బళ్ళు ఓడలవుతాయి", "కడివెడు గుమ్మడి కాయైనా కత్తిపీటకు లోకువే"). ఒక సందర్భములో సంశయమును నివారించవచ్చును ("అందానికి కొన్న సొమ్ము అక్కరకు పనికొస్తుంది"). వ్యక్తులను కార్యోన్ముఖులను చేయవచ్చును ("మనసుంటే మార్గముంటుంది") ప్రమాదమును హెచ్చరించవచ్చును ("చిన్న పామునైనా పెద్దకర్రతో కొట్టాలి"). వాదనకు ముక్తాయింపు పాడవచ్చును ("తాంబూలాలిచ్చేశాను తన్నుకు చావండి"). హాస్యాన్ని పంచవచ్చును ("ఆత్రపు పెళ్ళికొడుకు అత్తవెంట పడ్డాడట").

ఇక్కడ "న" అక్షరంతో మొదలయ్యే కొన్ని సామెతలు, వాటి వివరణలు ఇవ్వబడ్డాయి.

రచయితలు గమనించండి : క్రొత్త సామెతలు అక్షర క్రమంలో చేర్చండి. ఒకో అక్షరానికి ఒకో పేజీ కేటాయించబడింది. సంక్షిప్తమైన వివరణ ఈ పేజీలోనే వ్రాయవచ్చును. సుదీర్ఘమైన వివరణాదులు వ్రాయదలచుకొంటే ఆ సామెతకు వేరే పేజీ ప్రారంభించండి.

నక్క జిత్తులవాడు

జిత్తుల మారి మోసగాడిని ఈ సామెతతో పోలుస్తారు

నక్కను త్రొక్కి వచ్చినట్లు

అదృష్టము కలసి వచ్చినది అర్థము

నట్టేట చేయి విడిచినట్లు

నట్టేట చేయి విడిచినట్లయితె మునిగి పోతాడు. అలా చేస్తే నమ్మించి మోసము చేయడమని అర్థము.

నట్టేట పడ్డ సొమ్ము నట్టింటికి నడిచి వచ్చినట్లు

అదృష్టము కలిసి వచ్చినదని అర్థము

నడమంత్రపు సిరికి నెత్తిమీద కళ్ళు

మధ్యలో సంపదలు కలిగిన వారికి గర్వ మెక్కువ అని అర్థము

నడిచే దారిలో గడ్డి మొలుస్తుందా?

అల్పుడికి ఐశ్వర్యం వేస్తే.. అర్దరాత్రి గొడుగు పట్టమన్నాడట. మధ్యలో సంపదలు కలగ్గానే పొగరెక్కి...... అర్థ రాత్రి గొడుగు అవసరం లేకున్నా..... గొప్ప కోసము గొడుగు పట్టమన్నాడట

నడమంత్రపు సిరి వస్తే అర్ధరాత్రి గొడుగు పట్టమన్నాడట

మధ్యలో సంపదలు కలగ్గానే పొగరెక్కి...... అర్థ రాత్రి గొడుగు అవసరం లేకున్నా..... గొప్ప కోసము గొడుగు పట్టమన్నాడట

నడువగా నడువగా పైగుడ్డే బరువు

అలసట ఎక్కువైతే...... తనపైనున్న గుడ్డ కూడా బరువని పిస్తుందని అర్థము.

నడి సముద్రంలో నావ లాగ

కష్టాల్లో మునిగి ఎటు దిక్కు తోచని స్థితిలోవున్న వారి గురించి ఈ సామెత వాడతారు.

నత్తగుల్లలన్నీ ఒకచోట - ముత్యపు చిప్పలన్నీ ఒకచోట

ఏగూటి పక్షులు ఆ గూటికే చేరుతాయి అనే సామెత లాంటిదే ఈ సామెత.

నన్ను ఎరిగినవాడు లేకపోతే నా బడాయి చూడమన్నట్లు

తనగురించి తెలిసిన వారు లేక పోతే ఎన్ని గొప్పలైనా చెప్పుకోవచ్చని అర్థము

నపుంసకునికి రంభ దొరికినట్లు

నిరుపయోగమైన పనిని గురించి చెప్పేటప్పుడు ఈ సామెతను వాడుతారు

నయాన కాని పని భయాన అవుతుంది

నయమున పాలుం ద్రావరు, భయంబున విషంబు నైన బక్షింతురుగా.... అనే పద్యమే ఈ సామెత మూలము.

నల్ల బ్రాహ్మణుణ్ణి ఎర్ర కోమటిని నమ్మకూడదట

సామాన్యంగా బ్రాహ్మణులు ఎర్రగానూ, కోమటివారు నల్లగానూ ఉంటారని ఒక నానుడి. అలా కాకుండా, బ్రాహ్మణుడు నల్లగానూ, కోమటి ఎర్రగానూ ఉంటే, సామాన్యంగా జరిగే దానికి వ్యతిరేకముగా ఉండటంవల్ల, అలా ఉన్నవాళ్ళని నమ్మకూడదని సామెతే తప్ప మరింకేమీ కాదు, ఇందులో ఉదహరించబడిన కులాల మీద ఎటువంటి వ్యాఖ్య అంతకన్నాకాదు.

నలుగురితో పాటు నారాయణా!

అందరూ వెళ్ళే దారిలోనె వెళ్ళమని దీనర్థము

నలుగురూ నడిచిందే బాట - పలికిందే మాట

పదుగురాడు మాట పాటియై ధర జెల్లు అనే వేమన పద్యం ఈ సామెతకు ఆధారము

నల్లేరు మీద బండిలాగా

అతిసులభముగా పని జరిగితే ఈ సామెతను వాడుతారు. బండి వెళ్ళే దారిలో నల్లేరు అడ్డు వుంటే బండి కేమి నష్టముండదు.

నవ్వే వాళ్ళ ముందు జారి పడ్డట్టు

ఏదో కారణంగా వారు ముందుగానే నవ్వుతున్నారు. అంతలో ఆదారిన వెళ్ళే వాడు వారి ముందు కాలి జారి పడ్డాడు. దాంతో వారి నవ్వు పరాకాష్ఠకు అందుకుంది.

నరము లేని నాలుక నాలుగు విధాలు

నోట్లో నాలుక లేక పోవటం అంటే సరిగా మాట్లాడలేకపోవటం.నరము లేని నాలుక నాలుగు విధాలు అంటే మాట నిలకడలేని తనం.మాట నిలబెట్టుకోలేని తనం, నిమిషానికి ఒక రకంగా మాట మారుస్తూ ఉండటం.ఎప్పుడేం మాట్లాడతారో అర్థం కాకుండా ఉండటం.

నవ్విన నాపచేనే పండుతుంది

కాలం అంతా ఒక్కలాగ వుండదు. ఈ రోజు పనికి రాదనుకున్న వస్తువు రేపు విలువైనదిగా వుండవచ్చు. ఆలాంటి దాన్ని గురించి ఈ సామెత.

నవ్వి పోదురు గాక నాకేటి సిగ్గు

అన్ని వదిలేసిన వారిని గూర్చి ఈ సామెత వాడతారు. ఎవరు ఏమనుకున్నా నాకేమి అని మొడితనముతో వుండేవారిని ఉద్దేశించినది ఈ సామెత.

నా కోడీ, కుంపటీ లేకుంటే ఎలా తెల్లారుతుందో, నిప్పెట్లా దొరుకుతుందో చూస్తానందట

ఈ సామెతకు ఆధారంగా ఒక కథ వున్నది: ఒక ఊరిలో ఒక ముసలామె వుండేది. ఆమె వద్ద వంట చేసుకోడానికి ఒక కుంపటి వుండేది. అదే విధంగా ఒక కోడి పుంజు వుండేది. ప్రతి రోజు ఊరివారు ముసలమ్మ కోడి కూయంగానే..... నిద్రలేచి మగవాళ్ళందరూ వారి వారి పనులకు వెళ్ళే వారు. ఆడవారు మాత్రం.... ఈ ముసలమ్మ కుంపటిలోని నిప్పు తీసుకెళ్ళి తమ ఇంట పొయ్యి వెలిగించుకునేవారు. ఇది గమనించిన ఆ ముసలమ్మ..... నా కోడి పుంజు కూత తోటే ఈ వూర్లో తెల్లవారుతుంది...... నా కుంపటిలోని నిప్పుల వల్లనే ఈ వూరి వారందరి పొయ్యి వెలుగు తున్నదని.... భావించి ..... నేనే గనుక లేకుంటే.... ఈ ఊర్లో ఎలా తెల్లవారుతుందో..... వూర్లో వారు వంట ఎలా చేసుకుంటారో..... చూస్తానని ఎక్కడికో వెళ్ళి పోతుంది. కొన్నాళ్ళ తర్వాత ఆ వూరి వారి బ్రతుకులెలా వున్నాయో చూద్దామని తిరిగొచ్చింది ఆ ముసలామె. ఆ వూరిలో ప్రజలు యధావిధిగానె వుండటం చూచి..... నివ్వెర పోతుంది.

నాగస్వరానికి లొంగని తాచు

ఎవరి మాట వినని... మొండి వాని గురించి ఈ సామెత వాడతారు.

నాడా దొరికిందని, గుర్రాన్ని కొన్నట్లు

అమాయకత్వం, తెలివి లేని తనం గల వారి గురించిన సామెత ఇది.

నారి తెగినా కష్టమే - నారి తిరిగినా కష్టమే

నారి అనగా వింటి నారి అని అర్థం. మరొక అర్థము స్త్రీ అని. వింటి నారి తెగితే.... విల్లు నిరుపయోగము..... అలాగే స్త్రీ బయట తిరిగితే పరువుండదని అర్థము

నాలుక కటువు - ఎద మెత్తన

నోటి మాత్రమే కఠినంగా వుండి మనస్సు మెత్తనయితే ఈ సామెతను వాడుతారు

నిండా మునిగిన వానికి చలేంటి

చన్నీళ్లలో దిగేటప్పుడు మొదట్లో చలిగా వుంటుంది. పూర్తిగా దిగాక చలి వుండదు. కష్టాలు ఒకటి రెండు వస్తే మనిషి తమాయించుకోగలడు. అన్ని కష్టాలు ఒక్కసారిగా వస్తే అతనికి తెగింపు వచ్చేస్తుంది. ఆ అర్థంతో ఈ సామెత పుట్టింది.

నిండు కుండ తొణకదు

అన్ని వున్న విస్తరి అణిగి మెణిగి వుంటుంది ఎంగిలాకు గాలికి ఎగిరి పడుతుంది. అనే సామెతె లాంటిదే ఇది కూడ. గొప్పవారు చిన్న చిన్న విషయాల గురించి పట్టించు కోరు అని చెప్పే సామెత ఇది.

నిండుటేరు నిలిచి పారుతుంది

గంగ పారు చుండు కదలని గతి తోడ.... మురుగు పారు మ్రోత తోడ .... అనే పద్య పాదమే ఈ సామెతకు మూలం.

నిజం నిలకడమీద తెలుస్తుంది

అప్పటికప్పుడు అసలు విషయం తెలియకున్నా... తర్వాతన్నా నిజం తెలుస్తుందని ఈ సామెత అర్థం.

నిజం మాట్లాడితే నిస్టూరం

కొన్ని సార్లు నిజం చెపితే కూడా తగువులు వస్తాయి అని చెప్పే సామెత ఇది.

నిత్య కళ్యాణం, పచ్చ తోరణం

అన్ని సక్రంగ జరుగుతూ సంసారం సక్రమంగా జరుగుతుంటే ఈసామెత వాడుతారు

నిద్ర పోయేవాణ్ని లేపొచ్చు గాని నిద్ర నటించే వాణ్ణి లేప లేము

నిజముగా నిద్ర పోయే వాడు కాస్త అలికిడికి లేస్తాడు. అలా కాకుండా నిద్ర పోతున్నట్టు నటిస్తున్న వాడిని బలవంతంగా లేపాలని ప్రయత్నించినా వాడు లేవడు. ఎందుకంటే అది కపట నిద్ర.

నిప్పులేనిదే పొగరాదు

దేనికయినా ఒక కారణముంటుందని చెప్పేదే ఈ సామెత.

నివురు గప్పిన నిప్పులా

బయటకు కనబడని ప్రమాదమని అర్థం. నిపురు కప్పిన నిప్పు..... నిప్పుగా పైకి కనిపించదు. అలాగని దాన్ని ముట్టుకుంటే కాలక మానదు.

నిమ్మ చెట్టు నీడా కాదు... నిండు మనిషి తోడు కాదు

ఉపయోగము లేని పని అని అర్థం.

నీ కాపురం కూల్చకుంటే నే రంకుమొగుణ్ణే కాదన్నాడట

ఆమె కాపురము కూలిపోయిన తర్వాతనే రంకు మొగుడయ్యాడు. ఇక ప్రత్యేకంగా ఆమె కాపురం కూల్చాల్చిన పని లేదు. ఆ సందర్భానికి ఈ సామెత వాడతారు.

నీటిలో రాతలు రాసినట్లు

అబద్దాలు అని అర్థం.

నీతిలేని పొరుగు నిప్పుతో సమానం

నీతి లేని వారు పొరుగున వుంటే ఏనాటికైనా ముప్పే. జాగ్రత్తగా వుండమని హెచ్చరిక

నీ పప్పు నా పొట్టు కలిపి ఊదుకు తిందాం రా! అన్నట్లు

ఎదుటివారి సొమ్మును ఏదో ఒక విధంగా కాజేద్దామని ఎదుటివారికి మేలు చేసి పెడతామంటూ వారికి మాయమాటలు చెప్పి వారి చేత ఖర్చు పెట్టించి తమ పని చేసుకుపోవటం.ఎదుటివారి చేత ఖర్చు చేయించి చివరకు డబ్బంతా తామే సమకూర్చినట్లుగా ప్రచారం చేసుకోటం.

నీ పెండ్లాం ముండమొయ్యా!

పెండ్లాం ముండ మొయ్యడమంటే.... భర్త చావడమని అర్థము. కాని మొగుడే ఆ మాటంటే...... అతడొక అమాయకుడని అర్థము

నీ వేలు నా నోట్లో, నా వేలు నీ కంట్లో

ఉపకారికి అపకారం చేసిన సందర్భాన్ని ఈ సామెతతో పోలుస్తాం. నీ వేలితో నాకు తినిపిస్తే నా వేలితో నీ కంట్లో పొడుస్తా అన్నట్లు!!

నీళ్లు నమిలేవాడికి నిలకడ లేదు

ఏ విషయాన్నైనా స్పష్టంగా చెప్పకపోవటం, సంబంధం లేని మాటలు ఏవేవో చెబుతూ అసలు విషయం చెప్పకపోటం.ఒకవేళ ఏదైనా చెప్పినా ఆ మాటలో కచ్చితమైన విషయాలుండవు. అలాంటివారి మాటలను నమ్మవద్దని ఆ మాటల ఆధారంగా గట్టి నిర్ణయాలు ఏవీ తీసుకోవద్దని

నువ్వు దంచు నేను బుజాలెగరేస్తాను

వడ్లు నువ్వు దంచు, నేను దంచుతున్నట్లు అభినయిస్తూ భుజాలు ఎగరేస్తాను .పని నువ్వు చెయ్యి, నేను ఎగ్గొడతాను అనటం.

నూరు అబద్ధాలాడి అయినా ఒక యిల్లు నిలుపమన్నారు

ఒక మంచి పని చెయ్యడానికి అబద్దం ఆడినా తప్పు లేదని అర్థము ఈ సామెతకున్నది

నూరు గొడ్లను తిన్న రాబందు ఒక్క గాలివానకు చచ్చినట్లు

ఎంతటి భలవంతుడైనా కాలం కలిసి రాకపోతే ఒక్కోసారి కుక్కచావు చస్తాడని అర్థం.

నూరు చిలుకల ఒకటే ముక్కు

పల్లె ప్రాంత ప్రజల ఉహా ధోరణి విచిత్రంగా ఉంటుంది. వారికి తెలిసిన వస్తువులను వారికి తెలిసిన వాటితో పోల్చి చెపుతుంటారు. ఈ పొడుపు కథ కూడా అలా ఒక వస్తువుతో పోల్చి చెప్పుకొనగా ఉద్భవించినదే. నూరు చిలకలు ఉంటే వాటికి ఒకటే ముక్కు ఉండటం సృష్టిలో చాలా విచిత్రమైన విషయమే. ద్రాక్షపండ్ల గుత్తిలోని ద్రాక్ష పళ్ళన్నీ పచ్చగా గుత్తిగా ఒద్దికగా ఒకే చోట ఉండటం పొడుపు కథ. ద్రాక్ష పళ్ళన్నీ చిలకలుగా వాటిని కలుపుతూ ఉన్న ఒకే తొడిమ ముక్కుగా సృష్తికర్త భావం. అందుకే దీనిని విడుపు ద్రాక్ష గుత్తి అంటుంటారు.

నూఱు వ్రతములు ఒకఱంకుతో పోయినట్లు

లక్షసద్గుణములను ఒక దోషము తుడిచివేయును. "నూఱు వ్రతములు ఒకఱంకుతో పోయినట్లు" అని తెనుఁగు సామెత. కడవెఁడు పాలు ఒకవిషబిందువుతో పాడయినట్లు. ఏకోఽపి హన్తి గుణలక్ష మపీహ దోషః సంస్కృత న్యాయములు

నెత్తిన నోరుంటేనే పెత్తనం సాగుతుంది

తన క్రింది వారితొ కొంత కఠినంగా వ్వవరిస్తేనె సంస్థ అభివృద్ధి చెందు తుందని అర్థం.

నేతి బీరకాయలో నెయ్యి ఉండనట్టు

పేరుకేగాని అసలు సరకు లేదనే అర్థంలో ఈ సామెత చెప్తారు. నేతి బీరకాయలో నెయ్యి లేదు, మైసూరు పాకులో మైసూరు లేదు.

నేతిబీరలో నేతి చందంలా

నేతిబీర అనేది ఒక బీరకాయ రకము. పేరుకే ఇందులో నేతి అని ఉంది కానీ బీరకాయలో నెయ్యి (నేతి) ఉండదు. కేవలం పేరుకే ఏదైనా ఉంటే దాన్ని నేతి బీరకాయలో నేతి చందానా అంటారు.

• గొప్ప కోసం కబుర్లు చెప్పేవార గురించి నీతి బీరకాయ కబుర్లు చెపుతాడు అంటారు.

నేల విడిచి సాము చేసినట్లు

అసాద్యమని అర్థము

నోటికి అదుపు ఇంటికి పొదుపు అవసరం అన్నట్లు

ఇక్కడ "నోటికి అదుపు" అన్న మాటకు రండు అర్ధాలు తీసుకొనవచ్చును. ఒకటి నోటితో మనము ఏది మాట్లాడినా ఎంత పడితే అంత మాట మాట్లాడ రాదు ఐతే సందర్భానికి తగినట్లుగా ఆలోచించి మాట్లాడాలి.రెండవది నోటితో మనము తినేది తగినంత కన్నా ఎక్కువ తిన రాదు. అలా చేయకున్న అది మనిషికి చేటు తెచ్చును. అలాగే ఇంటిలోని వారికి కూడా పొదుపు వుండాలి. అది లేకపొయిన మొత్తం కుటంబానికే కాక వారి తరువాతి తరాల వారికి కూడా మంచిది కాదు.

నొప్పించక తా నొవ్వక తప్పించుకు తిరుగువాడే ధన్యుడు

ఇది సుమతీ శతక పద్య భాగము.

నోరు నవ్వటం - నొసలు వెక్కిరించటం

మనసులో ఒకటి పెట్టుకొని బయటికి ఒకటి మాట్లాడే వారినుద్దేశించి ఈ సామెత వాడతారు

నోరు మంచిదయితే ఊరు మంచిదవుతుంది

తాను మంచిగా వుంటే ఎదుటివారుకూడ మంచిగానె వుంటారని అర్థం. అందరూ స్నేహ భావంతో వుండాలని అర్థం ఈ సామెతలో ఉంది.

నోరు మాట్లాడుతుంది... నొసలు వెక్కిరిస్తుంది

మనసులో ఒకటి పెట్టుకొని, పైకి మరొకటి మాట్లాడె వారినిగురించి ఈ మాట పుట్టినది.